|
(Қачонки Толут аскарлари билан (шаҳардан) чиққач). Яъни, улар билан бирга шаҳарни тарк этди ва душман билан жанг қилишга йўл олди.
إِنَّ اللّهَ مُبْتَلِيكُم بِنَهَرٍ
(Албатта Аллоҳ сизларни бир дарё билан имтиҳон қилади). Яъни, сизларни бир дарёдан ўтаётганларингизда синаб кўради.
(فَمَن شَرِبَ مِنْهُ бас, ким ундан сув ичса). Яъни, ким дарёдан бевосита оғзи билан сув ичса. Чунки дарёдан сув ичишнинг ҳақиқий маъноси шундай бўлади. Ҳовучлаб ичиш ҳақиқий маъно бўлмайди.
(فَإِنَّهُ مِنِّي у мендандир). Яъни, менинг тобеларимдан.
(وَمَن لَّمْ يَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّي ким ундан ичмаса, у мендандир). Яъни, татимаса. Азҳарий ҳикоя қилишича, ейиш бўладими, ичиш бўладими, ундан татиниш. Бу ерда мувофақа мафҳуми бор. Сувни бевосита оғиз билан татинишдан қайтариш уни оғиз билан ичишдан яна ҳам қаттиқроқ қайтарилаётганини билдиради.
(إِلاَّ مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِيَدِهِ магар ким қўли билан фақат бир ҳовуч олса (жоиздир)). Яъни, қўлида олиб, ҳовучлаб ичса. Бу истисно мунқатиъ (узилган) истиснодир. Чунки оғиз билан бевосита ичишдан ҳовучлаб ичиш истисно қилиняпти. Ҳовучлаб ичиш оғиз билан ичишнинг ичига кирмайди. Шунинг учун бу истисно мунқатиъ истиснодир. Бу гап, лекин кимки қўли билан олиб, ҳовучлаб ичса, деган маънода.
Мадиналиклар ва басраликларнинг ҳаммаси (Абу Амр, Ибн Касир ва Нофеълар) ғайнни насб қилиб ўқишган. Бу ҳолатда фақат бир марта олиб ичиш маъноси англашилади.
Бошқалар эса ғайнни замма билан ўқишган. Бу ҳолатда неча марта бўлишидан қатъий назар сувни қўлда олиб ичиш маъноси англашилади. Ҳар икки қироат ҳам мутавотир. Маъно эса бир. Бу икки қироат ўртасидаги муштарак муҳкам маъно сувдан фақат бир марта олиб ичиш бўлади. (Яъни, бир неча марта ичишнинг ичида бир марта ичиш ҳам бор. Шу эътибор билан у муштарак. Бир марта ичишнинг ичида эса кўп марта ичиш йўқ. Шу эътибор билан у муҳкам. Айни пайтда бу маъно ҳар икки сўзда ҳам мавжуд. Шу эътибор билан у ҳам муштарак, ҳам муҳкам).
(بِيَدِهِ ) Бу ибора (غُرْفَةً ) сўзига боғланяпти (غُرْفَةً ) сўзини қайдлаяпти). (غُرْفَةً ) сўзининг ўзи мусбат оқимида накра келяпти. Шундай экан, у мутлақликни, умумийликни ифодалайди. (Хуллас, бу ерда мутлақ қайдланяпти). Демак, бу ердаги мустасно қўли билан сув олиб, уни бир марта ичган кимсадир. Яъни, Толутнинг тобеларидан бўлиб қоладиганлар дарёдан сувни оғзи билан ичмасдан ўтиб
97-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232